umigzarki.pl
Nowa
04.05. Kupiecki Sąsiek w Żarkach
29
kwi
2024
Więcej
Przejdź do menu głównego.
Przejdź do treści.
Przejdź do wyszukiwarki.
Uruchom wysoki kontrast.
Uruchom wersję tekstową.
Skróty klawiszowe:
Strona wykorzystuje pliki cookies.
Dowiedz się więcej...
Wysoki kontrast.
Wysoki kontrast.
Oficjalna strona internetowa Miasta i Gminy Żarki. Strona wyposażona w automatycznego lektora treści. Usługa lektora dostępna jest z poziomu poszczególnych podstron.
Wersja dla niesłyszących.
Ze względu na brak przekazów źródłowych początki Żarek nie są znane. Powstanie osady wiąże się prawdopodobnie z ważnym szlakiem handlowym z Małopolski na Śląsk, który istniał od XII wieku, i przebiegał w tym rejonie. Brał on początek w Krakowie i wiódł przez Olkusz – Ogrodzieniec – Kromołów – Włodowice do Żarek, gdzie rozdzielał się na dwie odnogi: pierwszą – ku Warcie, a następnie przez Koziegłowy – Woźniki – Lubliniec – Opole do Wrocławia i drugą przez Przybynów – Olsztyn – Częstochowę – Kłobuck – Krzepice również do Wrocławia. Tam też łączył się z kolejnym szlakiem prowadzącym z Krakowa przez Wieluń – Kalisz do Poznania.[1]
Na podstawie źródeł pisanych istnienie Żarek jest poświadczone od XIV wieku. W spisie świętopietrza z lat 1373 – 1375 pojawia się po raz pierwszy nazwa miejscowości i informacja o kościele nowej fundacji tam istniejącym. Według M. Antoniewicza Żarki prawdopodobnie były już wtedy miastem, co wynika z fundacji nowego kościoła w miejscowości, która była oddalona zaledwie 2 km od Leśniowa, gdzie istnienie świątyni poświadczone jest już w latach 1325 – 1327[2]. Lokacja miasta mogła być zainicjowana przez Władysława II Opolczyka, który wszedł w posiadanie tej ziemi drogą nadania lennego w 1370 roku[3]. Z działalnością Opolczyka wiąże się również ponowne pojawienie się Żarek w przekazach źródłowych. Zostały one bowiem odnotowane w jednym z dokumentów uposażeniowych nowo ufundowanego zakonu O.O Paulinów na Jasnej Górze. W dokumencie z dnia 9 sierpnia 1382 roku Żarki zostały umieszczone wśród miejscowości zobowiązanych do płacenia na rzecz zakonu dziesięciny od zboża i mlewa ze wszystkich swoich młynów już istniejących i zbudowanych w przyszłości[4].
Nie licząc kilkudziesięciu lat w końcu XIV wieku, kiedy to przejściowo miasto dostało się w zasięg wpływów Władysława II Opolczyka, aż do rozbiorów terytorialnie i administracyjnie przynależały do Małopolski. W strukturze terytorialnej administracji kościelnej Żarki związane były także z diecezją krakowską. Początkowo należały do dekanatu irządzkiego, a następnie lelowskiego[5]. Tereny te jednak wchodziły w skład pogranicza międzydzielnicowego, a po złożeniu hołdu lennego książąt śląskich królom Czech – międzypaństwowego, co wiązało się z licznymi niepokojami. Stabilizacja nastąpiła po roku 1443, kiedy to biskup Zbigniew Oleśnicki przejął Siewierz i utworzył Księstwo Siewierskie. Żarki, nie nękane dłużej najazdami książąt śląskich, umocniły się jako organizm miejski. Lokowane najprawdopodobniej od początku na prawie niemieckim, posiadały sieć ulic z rynkiem w punkcie centralnym. Według M. Antoniewicza „przypuszczalnie rynek żarecki od początku posiadał kształt trapezu, a z jego naroży wybiegały ulice przechodzące w niezbyt rozbudowany system ulic równoległych i prostopadłych do jego pierzei. Przy rynku musiał powstać ratusz, siedziba władz miejskich. Zabudowa miasta w całości była drewniana”[6].
Żarki posiadały również herb, wyobrażający w białym polu mury miejskie ceglane (czerwone), z trzema basztami, przy czym baszta środkowa jest wyższa od dwóch pozostałych[7]. Nie jest wiadome kiedy i w jakich okolicznościach miasto przeszło w ręce prywatne. Przypuszcza się, że pierwszy właściciel miasta, Dobiesław Kobyła, otrzymał je na początku wieku XV, z nadania Władysława Jagiełły[8].
W 1436 roku Żarki zostały sprzedane Janowi ze Szczechowic. Pod koniec XV wieku miasto i jego dobra przeszły w ręce możnowładczej rodziny Myszkowskich, herbu Jastrzębiec, która wcześniej posiadając część ziem w okolicy Żarek i wykupując nowe posiadłości stworzyła bardzo trwały kompleks dóbr żareckich. Dodatkowo Zygmunt August nadał miastu w 1556 roku przywilej, zezwalający na odbywanie się tam trzech jarmarków rocznie oraz cotygodniowego targu, co spowodowało poszerzenie grupy ludności trudniącej się handlem[9].
Centralnie położone Żarki przekształciły się wówczas z ośrodka handlowo-usługowego w centrum administracyjno-handlowe. Z inicjatywy Marcina Myszkowskiego w 1522 roku w mieście wybudowano kościół murowany, pod wezwaniem św. Szymona i Judy apostoła. Wiemy również, że w XVI wieku w Żarkach funkcjonowały młyny, browary, jatki i gorzelnie[10].
Na początku XVII wieku dobra żareckie przeszły w ręce Jana Korycińskiego, herbu Topór, który m. in. odbudował kościół w Leśniowie. Przed rokiem 1651 stały się własnością Wojciecha Kazimierza Męcińskiego, herbu Poraj. Józef Męciński w 1700 roku sprowadził początkowo zakon Karmelitów Bosych, a po trzech latach na ich miejsce zakon O.O Paulinów do Leśniowa, restaurując jednocześnie kościół leśniowski i wznosząc im zabudowania klasztorne. Męcińscy odbudowali i powiększyli także kościół, który wraz z większością zabudowań miejskich strawił pożar w 1702 roku[11]. W rękach rodziny Męcińskich dobra żareckie pozostały do lat trzydziestych XIX wieku. Początki założeń dworskich w Żarkach sięgają XVI wieku. Drewniany dwór, który znajdował się w południowo – zachodniej części miasta został rozbudowany i przebudowany na murowany przez Męcińskich. Od XVIII wieku miasto posiadało, oprócz wspomnianego kościoła murowanego z XVI wieku, także mniejszy kościół pod wezwaniem św. Barbary. Poza tym w Żarkach istniała szkoła, której początki sięgają XVI wieku i szpital dla ubogich, funkcjonujący przy kościele św. Barbary.
Odrębny szpital posiadała także ludności żydowska, której pierwsi przedstawiciele pojawili się w Żarkach w XVI bądź XVII wieku. Żydzi żareccy, co najmniej od roku 1741 zorganizowani byli w miejscowym kahale, skupiającym ludność żydowską z 20 miejscowości. W mieście istniały również dwie synagogi (w tym jedna murowana, wybudowana przypuszczalnie w połowie XIX wieku), szkoła i dwa cmentarze żydowskie. W końcu XVIII wieku Żydzi stanowili 42% ogółu mieszkańców. Znaczny przyrost tej ludności nastąpił w XIX wieku, co było spowodowane głównie uprzemysłowieniem miasta. W 1866 roku ich udział wynosił 61% ogółu mieszkańców[12].
Dnia 28 listopada 1829 roku w posiadanie klucza żareckiego wszedł Piotr Antoni Steinkeller, który tereny te zmodernizował i uprzemysłowił[13]. Jego inwestycje przemysłowe w żareckich dobrach obejmowały między innymi budowę cegielni, browaru, cukrowni, młyna amerykańskiego, piekarni, gorzelni i destylarni.
W folwarku Jaworznik, należącym do dóbr żareckich, wybudował fabrykę likierów. Po 1831 roku wystawił w Żarkach rzeźnię i jatki mięsne. Oprócz innych prac porządkowych w mieście przebudował także w 1846 roku kościół, według planów Henryka Marconiego[14]. Najpoważniejszą jednak inwestycją Steinkellera na terenie Żarek było zbudowanie tu w latach 1833-1835 zakładu budowy maszyn i narzędzi. Żarki wówczas przybrały charakter handlowo-przemysłowy, gdzie większość mieszkańców pracowała w zakładach żareckich, bądź zajmowała się rzemiosłem i handlem, na które popyt był znacznie większy w uprzemysławiającym się regionie.
Niestety w wyniku kilku nakładających się na siebie czynników i skomplikowanej sytuacji administracyjno-finansowej Piotra Steinkellera po 1842 roku Żarki zaczęły podupadać, co w efekcie doprowadziło do przejęcia dóbr w 1853 roku przez Bank Polski i Towarzystwo Kredytowe. Jeszcze w 1850 roku wydzierżawił fabryki żareckie H. Lindnerowi, który założył przędzalnię bawełny. Następnie weszła ona w skład Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Bawełnianych Karola Szeiblera z Łodzi. W 1857 dobra Żarki zakupiła spółka Karola Ordęgi, Stanisława Lessera i Karola Osterloffa[15]
Utrata znaczenia miasta po połowie XIX wieku spowodowana również była pominięciem Żarek natrasie kolei warszawsko – wiedeńskiej, która przebiegała w odległości 6 km na zachód od miasta. Położenie Żarek na jej uboczu powodowało utrudnienia transportowe dla tutejszego przemysłu. Poza tym w latach 1845-1866 odebrano miastu siedzibę władz powiatowych, które umiejscowiono w Żarkach w okresie Księstwa Warszawskiego. Miasto znalazło się w powiecie olkuskim, utworzonym na terenie guberni radomskiej, a od 1867 roku, aż do odzyskania niepodległości Polski, należały do powiatu będzińskiego w guberni piotrkowskiej[16].
Dnia 23 stycznia 1870 roku Żarki, na mocy ukazu carskiego utraciły prawa miejskie, stając się osadą gminną[17]. Głównym powodem tej decyzji były wypadki związane z walką powstańczą, a zwłaszcza pomoc mieszczan udzielana walczącym. Miasto bowiem w latach 1863-1864 gościło wiele partii powstańczych, a w jego pobliżu miały miejsce dwie duże potyczki pod dowództwem kapitana Anastazego Kossakowskiego i kapitana Zygmunta Chmieleńskiego[18]. Prawdopodobnie w zemście za pomoc okazywaną powstańcom, w 1863 roku żołnierze carscy podpalili Żarki. Wielki pożar wybuchł również w 1906 roku, obejmując swym zasięgiem nieomal połowę zabudowy miasta[19].
Po odzyskaniu niepodległości gmina pozostawała w obszarze powiatu będzińskiego i dopiero po 1927 roku Żarki weszły w skład powiatu zawierciańskiego[20].
Już w pierwszych dniach II wojny światowej Żarki zostały dotkliwie zniszczone przez bombardowania. Administracyjnie weszły w skład Generalnej Guberni, a w mieście utworzono posterunek żandarmerii i getto, w którym zamknięto ludność żydowską Żarek, liczącą około 3200 osób. W 1942 roku rozpoczęto jego likwidację, w ramach której oprawcy rozstrzelali na miejscu około 300 Żydów[21]. Zagładzie uległa niemal cała miejscowa ludność żydowska. Po wojnie rozpoczął się powolny proces odradzania się Żarek. Dnia 9 sierpnia 1949 roku z miejscowości Żarki i Leśniów utworzono miasto Żarki na terenie powiatu zawierciańskiego. Od 1956 roku miasto zostało przyporządkowane do powiatu myszkowskiego[22].
Rys historyczny pochodzi z dokumentu pt. Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego w trakcie inwestycji „ Przebudowa ul. Stary Rynk i placu Jana Pawła II w Żarkach jako przestrzeni publicznej w mieście”. Wykonawca: ARCHEOPROJEKT, Usługi Archeologiczno-Konserwatorskie, mgr Zbigniew Małek, Kierownik badań: mgr Justyna Król, Częstochowa 2009
[1] M. Antoniewicz, Przeszłość Żarek. Powstanie i rozwój miasta na przestrzeni sześciu wieków, Częstochowa 1982, s. 24.
[2] M. Antoniewicz, Niektóre problemy genezy miasta Żarki na tle politycznych dziejów regionu w XIV wieku, w: Szkice z dziejów Żarek, red. H. Rola, Katowice 1984, s. 10-11.
[3] Tamże, s.11.
[4] M. Antoniewicz, Przeszłość Żarek. Powstanie i rozwój miasta na przestrzeni sześciu wieków, Częstochowa 1982, s. 20.
[5] Tamże, s. 16.
[6] Tamże, s. 35
[7] Tamże, s. 35.
[8] Tamże, s. 43.
[9] Tamże, s. 52.
[10] Tamże, s. 53.
[11] M. Antoniewicz, Przeszłość Żarek. Powstanie i rozwój miasta na przestrzeni sześciu wieków, Częstochowa 1982, s. 58.
[12] Tamże, s.74.
[13] Tamże, s. 48.
[14] R. Kołodziejczyk, Piotr Steinkeller, kupiec i przemysłowiec 1799 – 1854, Warszawa 1963, s. 71-73.
[15] Tamże, s.97-99.
[16] M. Antoniewicz, Przeszłość Żarek. Powstanie i rozwój miasta na przestrzeni sześciu wieków, Częstochowa 1982, s. 76.
[17] Tamże, s. 77.
[18] M. Antoniewicz, Przeszłość Żarek. Powstanie i rozwój miasta na przestrzeni sześciu wieków, Częstochowa 1982, s.78.
[19] H. Rola (red.), Szkice z dziejów Żarek w 600-lecie miasta, Katowice 1984, s. 185.
[20] M. Antoniewicz, Przeszłość Żarek. Powstanie i rozwój miasta na przestrzeni sześciu wieków, Częstochowa 1982, s. 80.
[21] M. Zwoliński, Poczet rodów herbowych Ziemi Częstochowskiej, Częstochowa 2009, s. 167.
[22] M. Antoniewicz, Przeszłość Żarek. Powstanie i rozwój miasta na przestrzeni sześciu wieków, Częstochowa 1982, s. 93.
umigzarki.pl
Nowa
29
kwi
2024
Więcej
umigzarki.pl
Nowa
24
kwi
2024
Więcej
umigzarki.pl
Nowa
26
kwi
2024
Więcej
umigzarki.pl
Nowa
25
kwi
2024
Więcej
umigzarki.pl
Nowa
24
kwi
2024
Więcej
umigzarki.pl
Nowa
25
kwi
2024
Więcej
Basen w Żarkach.
Ruiny w Żarkach.
Sanktuarium Matki Bożej Leśniowskiej.
Wycieczka rowerowa.
Zabytkowe stodoły w Żarkach.
Muzeum w Żarkach.
Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury.
Widok na Żarki z lotu ptaka.
Przewiń stronę na samą górę.
Wyszukaj na stronie
Twoja przeglądarka internetowa, bądź system operacyjny, nie wspierają lektora w polskiej wersji językowej.